Tarihte Bugün 13 Eylül

• MÖ 490: Maraton Savaşı : Tarihin en ikonik savaşlarından biri olan Maraton Savaşı, Pers İmparatorluğu’nun genişleme hamlesine karşı Yunan şehir devletlerinin direnişini sembolize eder. Pers Kralı I. Darius, Yunanlıları boyun eğdirmek üzere büyük bir ordu gönderdi. Ancak, Perslerin sayıca üstünlüğüne rağmen Yunanlılar, özellikle de Atinalılar, stratejik dehaları ve savaş disiplinleri sayesinde bu güçlü orduyu Maraton Ovası’nda mağlup etmeyi başardılar. Bu zafer sadece Yunanistan’ı kurtarmakla kalmadı, aynı zamanda Batı medeniyetinin temellerini atan kültürel ve siyasi yapının korunmasını sağladı. Efsaneye göre, zaferi Atina’ya müjdelemek için Maraton'dan Atina'ya koşan bir haberci, yolun sonunda hayatını kaybetti ve bu olay modern maraton yarışlarının esin kaynağı oldu.
• 1229: Ögeday’ın Moğol İmparatorluğu’na Hükümdar Oluşu : Moğol İmparatorluğu'nun kurucusu Cengiz Han'ın üçüncü oğlu Ögeday, babasının ölümünün ardından Moğol tahtına oturdu. Onun hükümdarlığı döneminde Moğol İmparatorluğu daha da genişledi ve dünya tarihine derin izler bıraktı. Ögeday, askeri ve siyasi alanda büyük başarılar elde ederken, Moğol İmparatorluğu'nun organizasyonel yapısını da güçlendirdi. Bu dönemde Asya ve Avrupa arasında ticaret yolları açıldı, Moğolların dünya üzerinde sağladığı geniş etki daha da pekişti.
• 1521: Tenochtitlan'ın Düşüşü : İspanyol fatih Hernán Cortés’in liderliğindeki İspanyol ordusu, Aztek İmparatorluğu'nun başkenti Tenochtitlan’ı ele geçirdi. Bu olay, Amerika kıtasında yerli uygarlıkların Avrupa sömürgeciliği karşısındaki direnişinin sonunu işaret etti. Tenochtitlan’ın düşüşü, sadece Aztek İmparatorluğu’nun çöküşünü değil, aynı zamanda Yeni Dünya'nın İspanyol sömürge yönetimine girmesinin başlangıcını simgeler. İspanyollar, yerli halkın zengin kültürel mirasını tahrip ederken, kendi kültürel ve dini değerlerini yaydılar.
• 1647: Evangelista Torricelli Barometreyi İcat Etti :İtalyan bilim insanı Evangelista Torricelli, atmosfer basıncını ölçen barometreyi icat ederek modern meteorolojinin temelini attı. Bu buluş, bilim dünyasında devrim niteliği taşırken, hava durumu tahminlerinde ve denizcilik gibi alanlarda büyük bir gelişim sağladı. Torricelli’nin barometresi, hava basıncındaki değişimleri ölçme yeteneğiyle bilim insanlarına ve kaşiflere yeni ufuklar açtı.
• 1788: Danimarka’nın İsveç’i İşgali ve İzmir Yangını : 1788'de Danimarka, komşusu İsveç'e karşı askeri bir hamle gerçekleştirdi. Aynı gün, İzmir'de büyük bir yangın çıktı. Yangın, şehrin büyük bir bölümünü tahrip ederken, Osmanlı İmparatorluğu için ekonomik ve kültürel bir kayıp oldu. Yangının ardından şehir yeniden inşa edilmeye çalışılsa da, o dönemde İzmir’in ticari ve stratejik öneminin bir süre sekteye uğradığı söylenebilir.
• 1921: Sakarya Meydan Muharebesi Zaferi : Türk Kurtuluş Savaşı’nın en kritik anlarından biri olan Sakarya Meydan Muharebesi, 22 gün süren kanlı çarpışmaların ardından 13 Eylül 1921’de Türk ordusunun zaferiyle sonuçlandı. Mustafa Kemal Atatürk’ün önderliğinde, Türk ordusu Yunan kuvvetlerini geri püskürttü ve bu zaferle Anadolu’daki işgallerin son bulacağı bir sürecin temelleri atıldı. Sakarya Zaferi, Türk milletinin bağımsızlık yolunda gösterdiği kararlılığı ve askeri dehasını simgeler.
• 1923: İspanya’da General Miguel Primo de Rivera’nın Darbesi : 13 Eylül 1923’te General Miguel Primo de Rivera, İspanya’da krallığın desteğiyle bir askeri darbe gerçekleştirerek iktidara geldi. İspanya, bu dönemde iç karışıklıklar ve ekonomik sıkıntılarla boğuşuyordu. Primo de Rivera’nın askeri diktatörlüğü, bu sorunları çözmek için otoriter bir yönetim kurmayı hedefledi, ancak uygulamaları ülkenin demokratik yapısını zayıflattı.
• 1937: Dersim Harekâtı’nın Tamamlanması : Dersim isyanına karşı düzenlenen askeri harekât, 13 Eylül 1937’de sona erdi. Bu harekât, Türkiye Cumhuriyeti’nin erken döneminde ülkenin doğusundaki bazı aşiretlerin merkezi hükümete karşı direnişini bastırmayı amaçlıyordu. Dersim Harekâtı, cumhuriyetin ulusal bütünlük ve merkezi otoriteyi sağlama politikalarının bir parçası olarak tarihte yer aldı.
• 1959: Sovyetler Birliği’nin Luna 2 Uzay Aracı Ay’a Ulaştı : Sovyetler Birliği, 1959'da uzay yarışında büyük bir başarı elde etti ve Luna 2 adlı uzay aracı Ay’a ulaşan ilk insan yapımı cisim oldu. Bu, Soğuk Savaş döneminde Sovyetler ile ABD arasında süren uzay rekabetinde önemli bir kilometre taşıydı. Luna 2'nin Ay'a ulaşması, uzay keşiflerinde yeni bir dönemin başlangıcını müjdeledi.
• 1968: Arnavutluk’un Varşova Paktı’ndan Ayrılması : Arnavutluk, 1968 yılında Sovyetler Birliği’nin egemenliğindeki Varşova Paktı’ndan ayrıldığını ilan etti. Bu ayrılık, Arnavutluk'un Doğu Bloku içindeki Sovyet hegemonyasına karşı geliştirdiği bağımsız politikaların bir yansımasıydı. Arnavutluk, bu süreçten sonra daha izole bir sosyalist yönetim modeline yöneldi.

Doğumlar

• 1916 - Roald Dahl : İngiliz yazar ve senarist Roald Dahl, fantastik kurgunun önde gelen isimlerinden biri olarak edebiyat dünyasında iz bıraktı. "Charlie'nin Çikolata Fabrikası", "Matilda" ve "Dev Şeftali" gibi eserleriyle hem çocuklar hem de yetişkinler için kalıcı hikayeler yaratan Dahl, kendine özgü espri anlayışı ve hayal gücüyle tanınır. Onun masalsı dünyaları, nesiller boyunca okuyuculara ilham vermiştir.
• 1944 - Jacqueline Bisset : Fransız asıllı İngiliz aktris Jacqueline Bisset, 1970’li yılların en popüler Hollywood yıldızlarından biri oldu. "The Deep" ve "Day for Night" gibi filmleriyle sinema dünyasında adından söz ettiren Bisset, zarafeti ve oyunculuk yeteneğiyle birçok ödül kazanmıştır.

Ölümler

• 1592 - Michel de Montaigne : Deneme türünün yaratıcısı olarak kabul edilen Michel de Montaigne, 1592’de hayata gözlerini yumdu. Montaigne, yazılarında insan doğasını, kişisel deneyimlerini ve düşüncelerini ele alarak felsefi derinlik kazandırdı. Onun denemeleri, modern düşüncenin gelişiminde önemli bir rol oynamıştır.
• 1951 - Liliuokalani : Hawaii’nin son kraliçesi Liliuokalani, 1951 yılında öldü. ABD'nin Hawaii'yi ilhak etmesinden sonra tahttan indirilen Liliuokalani, Hawaii'nin bağımsızlık mücadelesinin simgesi olarak hatırlanır.