Tarihte Bugün 5 Aralık

5 Aralık, dünya ve Türkiye tarihinin önemli dönüm noktalarına ev sahipliği yapan, sanat, bilim, siyaset ve toplumsal reformlarla dolu zengin bir gün. Demokrasiden kadın haklarına, keşiflerden kültürel dönüşümlere kadar pek çok anlamlı olayın izini taşıyor. Gelin, bu özel günü birlikte hatırlayalım.

Türkiye’de 5 Aralık’ta Meydana Gelen Önemli Olaylar

• 1920: Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde “Anadolu ve Rumeli Müdafaai Hukuk Grubu” kuruldu. Mustafa Kemal Paşa’nın başkanlığına seçildiği bu grup, ileride Cumhuriyet Halk Partisi’nin (CHP) temellerini oluşturacak siyasi çekirdek oldu.
• 1925: Türk kadınlarına belediye seçimlerinde seçme ve seçilme hakkı tanındı. Bu, Atatürk’ün modernleşme reformlarının kadınların siyasal yaşama katılımı yönünde attığı ilk büyük adımdı.
• 1927: Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk kâğıt paraları tedavüle çıktı. 1, 5, 10, 50, 100, 500 ve 1000 liralık banknotların üzerinde Osmanlı Türkçesi ve Fransızca ibareler yer alıyordu. Aynı yıl miladi takvim fiilen uygulanmaya başlandı.
• 1934: Türk kadınlarına milletvekili seçme ve seçilme hakkı veren kanun TBMM’de kabul edildi. Türkiye, bu hakkı birçok Avrupa ülkesinden önce tanıyarak kadın-erkek eşitliğinde öncü bir adım attı. Aynı yıl yapılan seçimlerde 18 kadın milletvekili Meclis’e girdi. Bu tarih, “Kadın Hakları Günü” olarak da anılır.
• 1950: Devlet Tiyatroları Genel Müdürlüğü kuruldu ve Türk tiyatro sanatının yaygınlaşması için kurumsal bir yapı oluşturuldu.
• 1983: Turgut Özal, Anavatan Partisi’nin seçim zaferinin ardından başbakanlık görevine resmen başladı. Bu dönem, Türkiye’nin ekonomik liberalleşmesinin başlangıcı kabul edilir.
• 2006: “Yeni Türk Lirası” uygulamasından vazgeçilerek para birimi yeniden “Türk Lirası” adını aldı.
• 2016: Türkiye’nin yüksek çözünürlüklü yerli keşif uydusu Göktürk-1, Fransız Guyanası’ndan uzaya fırlatıldı.

Dünyada 5 Aralık’ta Meydana Gelen Önemli Olaylar

• 1492: Kristof Kolomb, ilk Amerika seferinde Hispaniola Adası’na (bugünkü Haiti ve Dominik Cumhuriyeti) ulaştı. Bu keşif, Avrupa sömürgeciliğinin kıtada hızlanmasına ve yerli halkların trajik kaderinin başlangıcına işaret etti.
• 1766: Dünyaca ünlü müzayede evi Christie’s, Londra’da ilk açık artırmasını gerçekleştirdi. Sanat piyasasının kurumsallaşmasında dönüm noktası oldu.
• 1848: ABD Başkanı James K. Polk, Kaliforniya’da altın bulunduğunu resmen açıkladı. Bu duyuru, ünlü “Kaliforniya Altına Hücum” dönemini başlattı.
• 1872: Atlantik Okyanusu’nda terk edilmiş halde bulunan “Mary Celeste” gemisi, tarihin çözülememiş deniz gizemlerinden biri olarak kayıtlara geçti.
• 1933: ABD’de 14 yıldır süren içki yasağı (Prohibition), 21. Anayasa Değişikliği ile kaldırıldı.
• 1945: ABD Donanması’na ait beş uçaklık “Flight 19” filosu, Bermuda Şeytan Üçgeni’nde kayboldu ve bölgenin efsaneleşmesine katkı sağladı.
• 1952: Londra’da başlayan “Büyük Sis Felaketi”, yoğun hava kirliliği nedeniyle binlerce insanın ölümüne yol açtı ve modern çevre yasalarının doğuşuna zemin hazırladı.
• 1994: Japonya’da ilk Sony PlayStation satışa sunuldu; oyun dünyasında devrim yaratan bir dönemin kapısı aralandı.
• 2013: Apartheid karşıtı mücadele lideri, Nobel Barış Ödülü sahibi Nelson Mandela hayatını kaybetti.

5 Aralık’ta Doğan Önemli İsimler

• 1901 – Walt Disney: Mickey Mouse’un yaratıcısı, animasyon ve eğlence dünyasının efsanevi kurucusu (ABD).
• 1890 – Fritz Lang: Alman Ekspresyonizmi ve film noir’in öncü yönetmeni (Avusturya/Almanya/ABD).
• 1901 – Werner Heisenberg: Kuantum mekaniğinin kurucularından, Belirsizlik İlkesi’ni geliştiren Nobel ödüllü fizikçi (Almanya).
• 1934 – Oğuz Atay: “Tutunamayanlar” ve “Tehlikeli Oyunlar”ın yazarı, Türk edebiyatının kült isimlerinden (Türkiye).
• 1946 – José Carreras: Dünyaca ünlü “Üç Tenor”dan biri, opera sanatçısı (İspanya).

5 Aralık’ta Hayatını Kaybeden Önemli İsimler

• 1791 – Wolfgang Amadeus Mozart: Klasik müziğin dahi bestecisi (Avusturya).
• 1926 – Claude Monet: İzlenimcilik akımının öncüsü ressam (Fransa).
• 1956 – Aleksandr Rodçenko: Konstrüktivizm’in önemli temsilcisi, fotoğraf ve grafik tasarım öncüsü (SSCB).
• 1995 – Mehmet Ali Aybar: Türkiye İşçi Partisi’nin eski genel başkanı, sosyalist siyasetçi ve yazar (Türkiye).
• 2013 – Nelson Mandela: Güney Afrika’nın efsanevi lideri, eşitlik ve özgürlük mücadelesinin simgesi (Güney Afrika).

5 Aralık, özellikle kadın hakları, modernleşme ve kültürel dönüşüm açısından hem Türkiye hem dünya için anlamlı bir tarih. Türk kadınının siyasal eşitlik kazanması, Atatürk reformlarının en parlak örneklerinden biri olarak öne çıkarken; Walt Disney’in doğumu, Nelson Mandela’nın vefatı gibi olaylar da günü evrensel bir tarih sahnesine taşıyor. Tarih, bu günde hem zaferleri hem hüzünleri bir araya getirerek bize geçmişin zenginliğini hatırlatıyor.