Tarihte Bugün 4 Aralık

Dünya ve Türkiye Tarihinde Yaşananlar

4 Aralık günü, insanlık tarihinin hem siyasi hem kültürel hem de bilimsel açıdan birçok önemli olayına tanıklık eden bir tarihtir. Bu gün; Orta Çağ’ın askeri hareketlerinden modern çağın bilimsel keşiflerine, Türkiye’nin siyasal dönüşümlerinden dünya çapında etkili felaketlere kadar geniş bir yelpazede iz bırakmıştır. İşte 4 Aralık tarihinin kapsamlı ve özgün kronolojisi:

Dünyada Meydana Gelen Önemli Olaylar

• 1110 – Haçlı Seferleri Sırasında Sidon’un Ele Geçirilmesi : Birinci Haçlı Seferi’nin ardından bölgede kurulan Kudüs Krallığı, Doğu Akdeniz’deki hâkimiyetini genişletmek amacıyla stratejik öneme sahip Sidon kentini 4 Aralık’ta ele geçirdi. Lübnan kıyı şeridinin kilit noktalarından biri olan Sidon, tarih boyunca Bizans, Araplar ve yerel güçler arasında sık sık el değiştirmişti. Haçlıların bu hamlesi, ticaret yollarını kontrol etmek ve bölgedeki limanları güvence altına almak açısından son derece önemliydi.
• 1639 – İngiltere’de İlk Gözlemevinin Kurulması : Bilimsel devrimin hız kazandığı 17. yüzyılda İngiltere’de ilk gözlemevinin kuruluş çalışmaları 4 Aralık’ta başlatıldı. Bu gözlemevi, astronomi alanında gezegen hareketlerinin ölçülmesi, yıldız gözlemleri ve takvim çalışmalarında büyük ilerlemeler sağladı. Avrupa’daki bilimsel gelişimin kurumsallaşması açısından önemli bir adım olarak kabul edilir.
• 1674 – Peder Marquette’in Büyük Göl Keşif Yolculuğunu Tamamlaması : Cizvit misyoneri ve kâşif Jacques Marquette, Mississippi Nehri ve çevresine yaptığı araştırma gezisinin önemli bir bölümünü tamamladı. Marquette’in çizdiği haritalar, Kuzey Amerika’nın coğrafyasının Avrupalılar tarafından daha doğru anlaşılmasını sağladı ve kıtanın kolonileşme sürecini şekillendirdi.
• 1791 – Dünyanın İlk Pazar Gazetesi "The Observer"ın Yayınına Başlaması : “The Observer”, 4 Aralık 1791’de yayımlanan ilk sayısıyla dünya basın tarihinde dönüm noktası oldu. İngiltere’deki siyasi tartışmaları ve toplumsal gelişmeleri objektif biçimde yansıtarak modern gazetecilik anlayışının temel taşlarından biri hâline geldi.
• 1872 – Gizemli Mary Celeste Gemisinin Terk Edilmiş Hâlde Bulunması : Atlantik Okyanusu’nda seyreden Mary Celeste adlı ticaret gemisi, Kanadalı Dei Gratia tarafından mürettebatsız şekilde keşfedildi. Geminin sağlam durumda olması, eşyaların yerli yerinde bulunması ancak mürettebatın sırra kadem basması tarihin en gizemli vakalarından biri olarak hâlâ çözülememiştir.
• 1918 – ABD Başkanı Woodrow Wilson’ın Paris’e Gitmek Üzere Avrupa’ya Hareketi : I. Dünya Savaşı sonrasında kurulacak barış düzenini şekillendirmek isteyen Woodrow Wilson, Avrupa’ya giden ilk ABD Başkanı oldu. Paris Barış Konferansı’nda sunacağı “14 Nokta” ilkesi, modern uluslararası diplomasiye yeni bir anlayış getirdi.
• 1943 – İkinci Kahire Konferansı’nın Başlaması : Türkiye’nin savaşa girip girmemesi meselesi başta olmak üzere II. Dünya Savaşı’nın kritik konuları, İsmet İnönü, Roosevelt ve Churchill arasında Kahire’de görüşüldü. Bu konferans, Türkiye’nin tarafsızlık politikasının seyrinde önemli bir dönemeçti.
• 1945 – ABD Senatosu’nun Birleşmiş Milletler’i Onaylaması : ABD Senatosu’nun BM’nin kuruluşunu resmen kabul etmesi, örgütün dünya barışını koruma amacıyla şekillenmesinde büyük rol oynadı.
• 1952 – Londra Büyük Sis Felaketi’nin Başlaması : 4 Aralık 1952’de başlayan ve beş gün süren zehirli sis, sanayi tesislerinin yoğun kömür kullanımı nedeniyle oluştu. Yaklaşık 4 bin kişinin ölümüne neden olan bu felaket, çevre kirliliği ve hava kalitesinin uluslararası gündeme taşınmasını sağladı.
• 1965 – NASA’nın Gemini 7 Görevinin Başlaması : NASA, insanlı uzay görevlerinin en uzun süreli denemelerinden biri olan Gemini 7’yi bu tarihte fırlattı. Görev, uzayda 14 gün boyunca kesintisiz kalmayı başaran ilk uçuştu.
• 1971 – Birleşik Arap Emirlikleri’nin Kuruluşu : Abu Dabi, Dubai ve diğer dört emirliğin birleşmesiyle BAE resmen kuruldu. Bu birleşme, Körfez coğrafyasının siyasi ve ekonomik yapısını derinden etkiledi.
• 1973 – Pioneer 10'un Jüpiter’in Yakın Plan Görüntülerini Göndermesi : İnsanlık, Jüpiter’i ilk kez bu kadar yakından 4 Aralık günü Pioneer 10 sayesinde görmüş oldu.
• 1984 – Bhopal Faciası: Dünya Tarihinin En Büyük Sanayi Felaketlerinden Biri : Hindistan’da metil izosiyanat gazının sızması sonucu binlerce kişi hayatını kaybetti. Bhopal, sanayi güvenliği konusunda ders niteliğinde bir olay olarak anılır.
• 2021 – Semeru Yanardağı’nın Büyük Patlaması : Endonezya'nın Doğu Cava bölgesinde Semeru Yanardağı'nın art arda patlamaları büyük yıkıma yol açtı ve binlerce insanı etkiledi.

Türkiye’de Meydana Gelen Önemli Olaylar

• 1859 – Mekteb-i Mülkiye’nin Kuruluşu : Sivil idareciler yetiştirmek amacıyla kurulan Mekteb-i Mülkiye, daha sonra Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi’ne dönüşerek modern Türk bürokrasisinin en önemli kurumlarından biri hâline geldi.
• 1897 – Osmanlı-Yunan Savaşı’nı Sona Erdirmiş İstanbul Barış Anlaşması : 30 Gün Savaşı olarak bilinen Osmanlı-Yunan çatışmalarını bitiren İstanbul Anlaşması imzalandı. Bu anlaşma, Balkan siyasetinde yeni dengeler oluşturdu.
• 1920 – Ankara’da Öğretmenlerin İlk Grevi Maaşlarını alamayan öğretmenler Ankara’da toplanarak tarihe geçen ilk öğretmen grevini gerçekleştirdi. Bu eylem, eğitim çalışanlarının örgütlü mücadelesinin başlangıç noktalarından biridir.
• 1929 – Yerli Malı Kullanımını Teşvik Eden Kararname : Ekonomide milli kalkınmayı desteklemek amacıyla devlet, yerli ürün kullanımını zorunlu kılan önemli bir kararname yayımladı.
• 1933 – Eskişehir Şeker Fabrikası’nın Kuruluşu : Cumhuriyet’in sanayileşme hamlesinin bir parçası olarak kurulan fabrika, Türkiye’nin tarım ve sanayi entegrasyonunda öncü rol oynadı.
• 1945 – Tan Gazetesi Olayı : Sabiha ve Zekeriya Sertel’in çıkardığı Tan gazetesi, gerici çevrelerce kışkırtılan bir grubun saldırısına uğradı. Matbaa tahrip edildi ve gazete kapatıldı. Bu olay, basın özgürlüğü açısından karanlık bir sayfa olarak anılır.
• 1955 – Türkiye’de İlk Elektrikli Tren Seferi : Sirkeci-Halkalı hattında Türkiye’nin ilk elektrikli trenleri çalışmaya başladı. Demiryolu ulaşımında modernleşme adına önemli bir gelişmeydi.
• 2000 – Yatağan Termik Santrali'nde Üretimin Durdurulması : Ciddi çevre kirliliği oluşturduğu gerekçesiyle filtresiz çalışan Yatağan Termik Santrali’nde üretim durduruldu.

4 Aralık’ta Doğan Önemli İsimler

• 1795 – Thomas Carlyle: 19. yüzyılın etkili tarihçi ve düşünürlerinden biri; kahramanlık ve toplum teorileriyle tanınır.
• 1866 – Wassily Kandinsky: Soyut sanatın kurucusu kabul edilen Rus ressam ve sanat kuramcısı.
• 1875 – Samih Rifat Yalnızgil: Türk Dil Kurumu’nun ilk başkanı ve tanınmış dilbilimci.
• 1892 – Francisco Franco: İspanya’nın diktatör lideri.
• 1910 – Kâzım Kartal: Türk sinemasının karakter oyuncularından.
• 1948 – Ozzy Osbourne: Rock müziğin efsane isimlerinden, Black Sabbath üyesi.
• 1964 – Sertab Erener: Türkiye’nin güçlü seslerinden, Eurovision birincisi sanatçı.
• 1965 – Ángelica Rivera: Meksikalı aktris ve eski First Lady.
• 1969 – Jay-Z: Dünyanın en etkili rapçilerinden, yapımcı ve iş insanı.

4 Aralık’ta Hayatını Kaybedenler

• MÖ 530 – II. Kiros: Büyük Pers kralı.
• 1131 – II. Ludwig: Alman kralı.
• 1131 – Ömer Hayyam: Bilim, şiir ve felsefede eşsiz bir isim.
• 1649 – William Drummond: İskoç edebiyatının önemli şairlerinden.
• 1679 – Thomas Hobbes: Modern siyaset teorisinin kurucusu filozof.
• 1877 – Eduardo López de Romaña: Peru devlet başkanı.
• 1932 – Samih Rifat: Türk dil devriminin öncü ismi.
• 1952 – Karen Horney: Modern psikolojiye yön veren psikanalist.
• 1975 – Hannah Arendt: Totalitarizm analizleriyle tanınan filozof.
• 1983 – Doğan Avcıoğlu: Türk siyaset tarihinin önemli düşünürlerinden.
• 1993 – Frank Zappa: Yenilikçi müzik üstadı.
• 1994 – Burhan Arpad: Türk yazar ve çevirmen.
• 2009 – Paul Samuelson: Nobel ödüllü modern ekonomi kurucusu.
• 2011 – Sócrates: Brezilyalı efsane futbolcu ve tıp doktoru.

4 Aralık; savaşlar, barış anlaşmaları, bilimsel atılımlar, kültürel gelişmeler, siyasi tartışmalar, çevre felaketleri ve sanayi atılımlarıyla tarihsel bakımdan zengin bir gündür. Bu tarihte doğan ve ölen kişiler, dünya kültürünü, bilimi, siyaseti ve sanatı şekillendiren etkiler bırakmıştır.